رفتار ایرانیان در محرم
يکي از جنبه هاي پر رنگ مراسم هاي سوکواري ، بعد قومي و قبيله اي آن است . روزهاي تعطيل تاسوعا و عاشورا به مردمي که در مرامي آبا و اجدادي به خاندان نبوت عشق مي ورزند فرصت مي دهد تا به هر ترتيبي شده در مراسم زادگاه خود شرکت جويند
ارستو معتقد بود که انسان ذاتن موجودي اجتماعي و سياسي است اما در نظريات جديد عقيده بر اين است که انسان ماهيتي اجتماعي ندارد بلکه زندگي اجتماعي نوعي راه کار سازش يافته براي آسان زيستن است. ثابت شده است که انسان در جامعه بهتر مي تواند نياز هاي اوليه ي خود را برآورده سازد ، هر چند که زندگي اجتماعي نيز محدوديت هايي براي انسان به بار مي آورد . اما با رشد انديشه ي سياسي و تدقيق در زندگي مدني و اصلاح ساختارها و قوانين مربوط به آن ، سعي بر آن است که شرايط بهينه ي نسبي حيات جمعي براي انسان فراهم شود. يکي از وجوه زندگي اجتماعي ، رفتار هاي جمعي است که عمومن يا ريشه در خرد جمعي آگاه يا ناآگاه دارد و يا به جنبه ي آييني و استوره اي حيات بشرمربوط است و آبشخور آن ، ذهن پيش-منطقي انسان است. آيين ها و استوره ها به ذهن پيش-منطقي انسان برمي گردند و از فرط رايج بودن ، امروزه به زمينه اي براي مطالعات علوم انساني تبديل شده اند. رشته هاي علمي نويني مانند انسان شناسي، رفتار شناسي ، جامعه شناسي ، استوره شناسي ،آيين شناسي و دين شناسي ، مطالعات فرهنگي و … تمايل زيادي به مطالعه و بررسي ريشه هاي رفتار فردي و جمعي انسان دارند. از سويي با نگرشي همزماني بسياري از رفتارهاي جمعي انسان ها از ژرف ساخت هاي يکسان يا دست کم مشابهي برخوردارند و در نگرش هاي در-زماني نيز رفتار هاي جمعي سواي مبدا و منشا و ريشه ي تاريخي آن ، سير معلوم و تعريف شده اي دارند و در صورت ايجاد تغيير و تحول در آن، از قوانين خاصي تبعيت مي کنند. آن چه مسلم است اين که زندگي اجتماعي حتا در پيشرفته ترين سطوح خود آکنده ازمراسم ها و آيين هايي است که بشر به روايت هاي مختلف و در قالب هاي گوناگوني آن را اجرا مي کند. به دليل نزديکي آيين ها و استوره ها با سرشت دين هاي مختلف ، معمولن بسياري از اين مراسم ها و آيين ها صبغه ي ديني و مذهبي دارند و در طول تاريخ با توجه به سير تحولات جوامع مختلف ، شکل هاي خاصي به خود گرفته اند. در کشور ما شايد بتوان گفت فراگيرترين مراسمي که به صورت آييني و در قالب مذهبي برپا مي شود ، مراسم سوکواري امام سوم شيعيان حضرت امام حسين است. واقعه ي عاشورا ازجنبه هاي مختلف انديشه اي ، فرمي و مذهبي بسيار الهام بخش و تاثير گذار است ، اما گذشته از اين به دلايل مختلف از وسعت ، ديرينه و فراگيري خاصي برخوردار شده است؛ به طوري که مراسم سوکواري امام حسين (ع) نمودگاه بسياري از جنبه هاي فرهنگي و اجتماعي جامعه ي ايران گرديده است. بزرگترين اجتماعات خود انگيخته در کشور ما در روزهاي تاسوعا و عاشورا برپا مي شود و جامعه بسياري از درونيات ضمير ناآگاه خود را در اين روزها در قالب مراسم و آيين ها ي مختلف به اشکال متفاوتي بروز مي دهد.
?.يکي از جنبه هاي پر رنگ مراسم هاي سوکواري ، بعد قومي و قبيله اي آن است . روزهاي تعطيل تاسوعا و عاشورا به مردمي که در مرامي آبا و اجدادي به خاندان نبوت عشق مي ورزند فرصت مي دهد تا به هر ترتيبي شده در مراسم زادگاه خود شرکت جويند و اين مراسم و آيين ها را در کنار دوستان و بستگان و هم وطنان خويش ، و به روايت آشناي مرز و بوم خويشتن اجرا نمايند. پاس داشت بعد آييني واقعه ي عاشورا به شدت با مساله ي هويت پيوند خورده است و گرايش مردم به پيوستن به گروه هاي تعريف شده ي قومي – قبيله اي – بومي و … آشکار است. حتا در يک شهر و روستا مردم ممکن است در قالب چند يا چندين گروه و به اشکال گوناگون به سوکواري بپردازند. اين که چرا تا اين اندازه مساله ي هويت در اين مورد پررنگ مي شود دلايل بسياري دارد اما اگر به ريشه ي تاريخي اين واقعه نيک بنگريم نقش هويت را در آن نيز واجد اهميت مي بينيم ؛ چرا که خروج امام حسين و خاندان و يارانش و برخورد لشکر حکومت وقت با آن ها، قبل از هر چيزي هويت اين دو گروه را به رخ مي کشد. در وقايعي مانند جنگ ، با نبردي روبه رو هستيم که برنده ي جنگ زنده مي ماند و آن يکي مي ميرد و هيچ چيز در طول تاريخ ارزش مند تر از جان آدمي نبوده و چيزي هم تاثير گذارتر از مشاهده ي مرگ انسان ها نيست . ذهنيت باستاني بشر تمايل دارد در وقايعي همانند جنگ همواره به دنبال پيدا کردن مقوله ي حق و باطل در جهت ارزش داوري و قضاوت اخلاقي باشد. بنابر اين هويت گروه برحق و هويت گروه باطل قبل از هر چيزي اهميت مي يابد. اما اين که چرا مردم تمايل دارند در زادبوم خود و در قالب هويت بومي خويش به اجراي اين مراسم ها بپردازند جاي سوال است. شايد يکي از دلايل آن پيوند آيين ها و مراسم ها- صرف نظر از محتواي آن -با قوميت و بوميت و هويت بومي باشد.وقتي به ساختار و شکل آيين ها و مراسم عزاداري در سرزمين هاي مختلف مي نگريم متوجه مي شويم که رد پا و تاثير فرهنگ هر اقليم به طرز معني دار و پررنگي در آيين ها و مراسم مردم آن منطقه مشهود است ، براي مثال منطقه ي طالقان که از دير باز خيزش گاه خوانندگان و اهل موسيقي است ، به عنوان يک منطقه ي تعزيه خيز شناخته شده است . در هر صورت ظاهرن جامعه ي ايران در ناخودآگاه خويش دريافته است که در حال حاضر هيچ عرصه اي بهتر از محرم وجود ندارد که در آن برپايي تجمعات مختلف و برپايي مراسم هاي گوناگون با صبغه هاي فرهنگي و بومي متفاوت، ممکن و آسان باشد ؛ بنابر اين بر پايه ي ارادت
ي که ايرانيان به ائمه دارند و احترام ويژه اي که به امام حسين مي گذارند ، مراسم سوکواري ايشان را به روايت بومي و قومي خويش برگزار مي نمايند و از اين مجرا به هويت بومي خويش باز مي گردند.
ارستو معتقد بود که انسان ذاتن موجودي اجتماعي و سياسي است اما در نظريات جديد عقيده بر اين است که انسان ماهيتي اجتماعي ندارد بلکه زندگي اجتماعي نوعي راه کار سازش يافته براي آسان زيستن است. ثابت شده است که انسان در جامعه بهتر مي تواند نياز هاي اوليه ي خود را برآورده سازد ، هر چند که زندگي اجتماعي نيز محدوديت هايي براي انسان به بار مي آورد . اما با رشد انديشه ي سياسي و تدقيق در زندگي مدني و اصلاح ساختارها و قوانين مربوط به آن ، سعي بر آن است که شرايط بهينه ي نسبي حيات جمعي براي انسان فراهم شود. يکي از وجوه زندگي اجتماعي ، رفتار هاي جمعي است که عمومن يا ريشه در خرد جمعي آگاه يا ناآگاه دارد و يا به جنبه ي آييني و استوره اي حيات بشرمربوط است و آبشخور آن ، ذهن پيش-منطقي انسان است. آيين ها و استوره ها به ذهن پيش-منطقي انسان برمي گردند و از فرط رايج بودن ، امروزه به زمينه اي براي مطالعات علوم انساني تبديل شده اند. رشته هاي علمي نويني مانند انسان شناسي، رفتار شناسي ، جامعه شناسي ، استوره شناسي ،آيين شناسي و دين شناسي ، مطالعات فرهنگي و … تمايل زيادي به مطالعه و بررسي ريشه هاي رفتار فردي و جمعي انسان دارند. از سويي با نگرشي همزماني بسياري از رفتارهاي جمعي انسان ها از ژرف ساخت هاي يکسان يا دست کم مشابهي برخوردارند و در نگرش هاي در-زماني نيز رفتار هاي جمعي سواي مبدا و منشا و ريشه ي تاريخي آن ، سير معلوم و تعريف شده اي دارند و در صورت ايجاد تغيير و تحول در آن، از قوانين خاصي تبعيت مي کنند. آن چه مسلم است اين که زندگي اجتماعي حتا در پيشرفته ترين سطوح خود آکنده ازمراسم ها و آيين هايي است که بشر به روايت هاي مختلف و در قالب هاي گوناگوني آن را اجرا مي کند. به دليل نزديکي آيين ها و استوره ها با سرشت دين هاي مختلف ، معمولن بسياري از اين مراسم ها و آيين ها صبغه ي ديني و مذهبي دارند و در طول تاريخ با توجه به سير تحولات جوامع مختلف ، شکل هاي خاصي به خود گرفته اند. در کشور ما شايد بتوان گفت فراگيرترين مراسمي که به صورت آييني و در قالب مذهبي برپا مي شود ، مراسم سوکواري امام سوم شيعيان حضرت امام حسين است. واقعه ي عاشورا ازجنبه هاي مختلف انديشه اي ، فرمي و مذهبي بسيار الهام بخش و تاثير گذار است ، اما گذشته از اين به دلايل مختلف از وسعت ، ديرينه و فراگيري خاصي برخوردار شده است؛ به طوري که مراسم سوکواري امام حسين (ع) نمودگاه بسياري از جنبه هاي فرهنگي و اجتماعي جامعه ي ايران گرديده است. بزرگترين اجتماعات خود انگيخته در کشور ما در روزهاي تاسوعا و عاشورا برپا مي شود و جامعه بسياري از درونيات ضمير ناآگاه خود را در اين روزها در قالب مراسم و آيين ها ي مختلف به اشکال متفاوتي بروز مي دهد.
?.يکي از جنبه هاي پر رنگ مراسم هاي سوکواري ، بعد قومي و قبيله اي آن است . روزهاي تعطيل تاسوعا و عاشورا به مردمي که در مرامي آبا و اجدادي به خاندان نبوت عشق مي ورزند فرصت مي دهد تا به هر ترتيبي شده در مراسم زادگاه خود شرکت جويند و اين مراسم و آيين ها را در کنار دوستان و بستگان و هم وطنان خويش ، و به روايت آشناي مرز و بوم خويشتن اجرا نمايند. پاس داشت بعد آييني واقعه ي عاشورا به شدت با مساله ي هويت پيوند خورده است و گرايش مردم به پيوستن به گروه هاي تعريف شده ي قومي – قبيله اي – بومي و … آشکار است. حتا در يک شهر و روستا مردم ممکن است در قالب چند يا چندين گروه و به اشکال گوناگون به سوکواري بپردازند. اين که چرا تا اين اندازه مساله ي هويت در اين مورد پررنگ مي شود دلايل بسياري دارد اما اگر به ريشه ي تاريخي اين واقعه نيک بنگريم نقش هويت را در آن نيز واجد اهميت مي بينيم ؛ چرا که خروج امام حسين و خاندان و يارانش و برخورد لشکر حکومت وقت با آن ها، قبل از هر چيزي هويت اين دو گروه را به رخ مي کشد. در وقايعي مانند جنگ ، با نبردي روبه رو هستيم که برنده ي جنگ زنده مي ماند و آن يکي مي ميرد و هيچ چيز در طول تاريخ ارزش مند تر از جان آدمي نبوده و چيزي هم تاثير گذارتر از مشاهده ي مرگ انسان ها نيست . ذهنيت باستاني بشر تمايل دارد در وقايعي همانند جنگ همواره به دنبال پيدا کردن مقوله ي حق و باطل در جهت ارزش داوري و قضاوت اخلاقي باشد. بنابر اين هويت گروه برحق و هويت گروه باطل قبل از هر چيزي اهميت مي يابد. اما اين که چرا مردم تمايل دارند در زادبوم خود و در قالب هويت بومي خويش به اجراي اين مراسم ها بپردازند جاي سوال است. شايد يکي از دلايل آن پيوند آيين ها و مراسم ها- صرف نظر از محتواي آن -با قوميت و بوميت و هويت بومي باشد.وقتي به ساختار و شکل آيين ها و مراسم عزاداري در سرزمين هاي مختلف مي نگريم متوجه مي شويم که رد پا و تاثير فرهنگ هر اقليم به طرز معني دار و پررنگي در آيين ها و مراسم مردم آن منطقه مشهود است ، براي مثال منطقه ي طالقان که از دير باز خيزش گاه خوانندگان و اهل موسيقي است ، به عنوان يک منطقه ي تعزيه خيز شناخته شده است . در هر صورت ظاهرن جامعه ي ايران در ناخودآگاه خويش دريافته است که در حال حاضر هيچ عرصه اي بهتر از محرم وجود ندارد که در آن برپايي تجمعات مختلف و برپايي مراسم هاي گوناگون با صبغه هاي فرهنگي و بومي متفاوت، ممکن و آسان باشد ؛ بنابر اين بر پايه ي ارادت
ي که ايرانيان به ائمه دارند و احترام ويژه اي که به امام حسين مي گذارند ، مراسم سوکواري ايشان را به روايت بومي و قومي خويش برگزار مي نمايند و از اين مجرا به هويت بومي خويش باز مي گردند.
+ نوشته شده در شنبه دهم مهر ۱۳۹۵ ساعت 18:4 توسط E (سردبير حصارنا)
|
